Luisteren: het is de kern van persoonsgerichte zorg. De afgelopen tijd heb ik met verschillende mensen over dit grote mysterie van gedachten mogen wisselen. Want wat betekent luisteren? Waarom lukt ons dat vaak zo slecht? En hoe zorgen we ervoor dat we het open gesprek weer aan de basis van onze persoonsgerichte zorg zetten? In deze blog vertel ik je er mijn ideeën over.
Waarom we zo vaak niet luisteren
Om te begrijpen waarom we zo vaak niet luisteren, moeten we iets snappen over het menselijk gedrag. Volgens filosoof Spinoza komt dat door de horror vacui: een angst voor de leegte. Stilzitten, niks doen of alleen zijn vinden we eng. We zijn continu bezig om de leegte te vermijden. En dus plannen we alles in ons leven en in ons werk vol, zijn we continu ergens naar op weg en blijven we angstvallig bezig. Zodra we stilzitten wordt het moeilijk. Je hoofd is net een warboel, vol met gillende aapjes. Niet het soort gillende aapje dat netjes op zijn beurt wacht met gillen, maar aapjes die continu door elkaar gillen. “Ik moet dit en dat doen, ik moet nog een email schrijven of iemand bellen.” Voor je het weet ben je weer bezig, om al die aapjes in je hoofd kwijt te raken.
Het gevolg is dat we die aapjes ook meenemen naar het gesprek met de zorgvrager. Het wordt dan wel heel moeilijk om nog echt te horen wat iemand zegt. Want heb je dan wel aandacht voor het verhaal, de zinnen, de woorden die iemand kiest? Pik je informatie op die je nodig hebt om persoonsgerichte zorg te realiseren? Waarschijnlijk niet.
Stil zijn
Luister nu eens naar die aapjes. Blijf bij ze. Tussen die aapjes, ergens in het midden, heb je een namelijk andere stem, die zacht is en rust geeft.
Om bij die stem te komen, moeten we af en toe echt stilzitten. Heb je weleens ergens 10 minuten gewoon niks gedaan op je werk? Echt helemaal niets. Geen radio luisteren, geen telefoon geen teksten lezen of iets gewoon helemaal niets. Dat valt niet mee! Maar het is dé manier om voorbij de gillende aapjes te komen. Ik zeg altijd tegen collega’s: maak je niet druk, omhels en omarm die rust. Pas na die rust kan jij zelf weer mensen helpen. Pas dan kan je weer luisteren.
Ruimte
Na de stilte ontstaat de ruimte. Vanuit die ruimte kun je echt een gesprek gaan voeren. Je hebt even je eigen gedachtes, je eigen identiteit, je eigen ideeën stil gekregen. Nu is er ruimte om te luisteren naar wat de ander écht zegt.
Als een zorgvrager je nu toelaat tot zijn of haar levensverhaal, wie is daar dan?
Is diegene eenzaam of niet eenzaam? Op welke toon praat hij of zij? Welke woorden kiest diegene? Zodra je zelf leeg bent, komt het verhaal van de zorgvrager binnen. Je hoort het echt. Door dat verhaal te horen en te verstaan, kom je heel dicht bij elkaar. Er ontstaat ruimte waarin je samen beslist over wat de beste zorg is voor diegene. Vanuit zijn of haar behoefte, dát is persoonsgerichte zorg.
Persoonsgerichte zorg vraagt van de zorgvrager openheid en diepgang. Het is kwetsbaar, eng en kan naakt voelen. Ze vinden het vaak al moeilijk genoeg iets te delen van zichzelf en onze hulp te vragen bij iets wat ze niet meer kunnen. Het is onze taak om goed naar deze mensen te luisteren. Hun zorgvraag is de basis van ons bestaan als zorgprofessional. Zij zijn de reden dat we dit werk doen, zij geven ons werk zin. Als je goed luistert, ontdek je zelfs dat soms alleen al aanwezig zijn genoeg is.
De berg beklimmen
Zonder goed te luisteren dus geen persoonsgerichte zorg en zonder af en toe stilstaan kunnen we niet goed luisteren. Maar voor dat stilstaan is weinig ruimte. Wie zoekt de stilte op en neemt de tijd voor dat gesprek, in deze wereld waarin er zoveel van ons gevraagd wordt? Wie beklimt die berg?
Hiervoor moeten zorgprofessionals de ruimte krijgen. De overheid en zorgverzekeraars willen inzetten op preventie. Persoonsgerichte zorg is daarvoor nodig, ruimte is daarvoor nodig. Geven we de verzorgenden en verpleegkundigen de ruimte en zien we dat dat werkt om boven op die berg te komen? Dan maakt dat anderen ook weer nieuwsgierig. Zo kunnen we leren en samen bergen verzetten. En dat door gewoon af en toe stil te zijn.
